OSMANLI AYDINLARININ İSLAMCILIK VE TÜRKÇÜLÜK SİYASETLERİ ÜZERİNE TARTIŞMALARI ÇATIŞMA, UZLAŞI, SENTEZ

Kendilerine has bir siyaset ve toplum tasavvuruna sahip olan Türkçülük ve İslamcılık fikirleri, çok uluslu bir imparatorluğun dağılmasına engel olacak aslî unsuru inşa etme çabasının ürünü olarak 19’uncu yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış ve son dönem Osmanlı siyasetine damga vurmuşlardır. Her iki fikir akımı da doğuşu ve gelişim süreçleri başta olmak üzere çeşitli yönleriyle ele alınmış ve bu doğrultuda çok sayıda bilimsel çalışmanın konusu olmuşlardır. Araştırmacıların ve tarihçilerin bu ilgisini, şüphesiz her iki fikir akımının Osmanlı son dönem siyaseti üzerindeki tartışılmaz etkisinde aramak gerekir. Doğuş nedenleri temelde aynı olan iki akımın, siyasal zeminde eş zamanlı olarak varlık göstermeleri ve bu çalışmanın konuları arasında yer alan “milliyet” kavramını ele alış biçimlerindeki farklılık, bu iki fikir akımını bir çatışma ortamına sürüklemiştir. Doğuş ve gelişim süreçleri detaylı bir şekilde incelenmekle birlikte, maalesef iki fikir akımı arasındaki benzerliklere ve çatışma konularına ilişkin çalışmalar sınırlı kalmıştır. Bununla birlikte son dönemde Türkçülük ve İslamcılık fikirleri arasında artı ve eksi yönlü ilişkiye dair çalışmaların görülmesi sevindiricidir. Bu kapsamda Doç. Dr. Mehmet Kaan ÇALEN’in “Osmanlıcılık ve İslamcılık Karşısında Türkçülük” adlı çalışması söz konusu boşluğu doldurmak için atılmış ilk adım olarak değerlendirilmelidir. Biz, bu çalışmayla alandaki boşluğu doldurma çabasına katkı sağlamaya çalışacağız. Sağlamak istediğimiz ikinci katkı ise İslamcıların önemli isimlerinden Cemaleddin Afgani’nin Türkçülerin fikirlerinin şekillenmesinde oynamış olduğu role dikkat çekmektir. Cemaleddin Afgani hakkında yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından kaleme alınmış ve bizim bu çalışmayı yaparken istifade ettiğimiz akademik çalışmalar mevcut olmakla birlikte,söz konusu çalışmalarda Cemaleddin Afgani’nin İslamcılar dışında Türkçü aydınlar üzerinde de derin izler bırakmış olduğu gerçeği genellikle atlanmıştır………